زخم دهان چیست و چگونه از بروز آن جلوگیری کنیم؟

زخم دهان ممکن است به ظاهر یک مشکل ساده و بی اهمیت به نظر برسد، اما وقتی صحبت از درد، سوزش، دشواری در غذا خوردن یا حتی صحبت کردن به میان می آید، متوجه می شویم که چقدر می تواند کیفیت زندگی روزانه را تحت تاثیر قرار دهد. بسیاری از افراد این مشکل را تجربه می کنند، اما کمتر کسی علت اصلی یا روش های موثر درمان آن را به درستی می شناسد. از عوامل محیطی گرفته تا کمبودهای تغذیه ای یا بیماری های زمینه ای، دلایل زیادی وجود دارد که می تواند منجر به بروز زخم های دهانی شود. در این مقاله به بررسی مهم ترین نکات درباره این عارضه پرداخته ایم تا راهی برای پیشگیری و تسکین آن بیابید.

زخم دهان چیست؟

زخم دهان (Mouth ulcer) به آسیب یا بریدگی سطح داخلی دهان گفته می شود که معمولا به شکل نواحی سفید، زرد یا قرمز و دردناک ظاهر می شود. این زخم ها ممکن است روی زبان، لثه، سقف دهان، داخل لب یا گونه ها ایجاد شوند. زخم دهان معمولا بی خطر است و طی چند روز تا دو هفته به‌طور خودبه خود بهبود می یابد، اما در برخی موارد می تواند نشانه‌ای از مشکلات زمینه ای مانند کمبود ویتامین، استرس، حساسیت غذایی یا بیماری های سیستم ایمنی باشد.

انواع رایج زخم دهان

🔢	🧪 نوع زخم دهان	⚠️ علائم	📌 توضیحات
1	آفت دهانی	درد، سوزش، حساسیت	زخم غیرعفونی شایع
2	تبخال	سوزش، تب، خارش	زخم ویروسی لب
3	آبسه دندان و لثه	کیسه چرکی، درد	عفونت دندان یا لثه
4	ژنژیویت	تورم، خونریزی لثه	التهاب سطحی لثه
5	عفونت لثه	زخم، بوی بد	التهاب عمیق لثه
6	سرطان دهان	زخم قرمز یا سفید	زخم مزمن خطرناک
7	لیکن پلان	زخم سفید توری	بیماری خودایمنی دهان
8	لکوپلاکیا	پلاک سفید بدون درد	زخم پیش سرطانی
9	مونونوکلئوز	تب، گلودرد، تورم	ویروس اپشتین بار
10	برفک	درد، بلع سخت	قارچ کاندیدا
11	موکوسل	زخم خفیف داخل لب	کیست بزاقی بی خطر

1. آفت دهان

آفت دهان شایع ترین زخم دهان است که در بخش داخلی دهان و در بافت های نرم ایجاد می شود. آن ها اغلب شبیه زخم های کوچک بیضی شکل در دهان شما باشند که سفید، خاکستری یا زرد به نظر می رسند و حاشیه قرمزی دارند. آفت ها معمولا بدون درد و علائم هستند و خود به خود درمان می شوند. با این حال اگر عود کننده باشند نیازمند مداخله دندانپزشکی هستند.

2. تبخال

تبخال ها نوعی زخم دهان هستند که بیرون دهان و اغلب در گوشه لب ها ایجاد می شوند. شکل آن ها می تواند به صورت تاول های کوچک و یا زخم ها قابل توجه باشد. تبخال ها اغلب ناشی از فعالیت نوع خاصی از ویروس است و خود به خود درمان می شود. اما چنانچه به صورت مزمن باشد نیاز به مداخله پزشکی خواهد داشت.

3. آبسه دندان و لثه

آبسه ها یکی از شایع ترین زخم های دهانی هستند که می توانند در 3 محل ایجاد شوند. آن ها کیسه های حاوی چرک هستند که در لثه، بین لثه و دندان و در انتهای نوک ریشه ایجاد می شوند. زمانی که روی لثه ، بین دندان و لثه باشند می توانند نوعی زخم دهان دسته بندی شوند. درمان آبسه لثه ، تخلیه آن و آنتی بیوتیک درمانی است.

4. التهاب لثه یا ژنژویت

زمانی که پلاک دندان ها سفت و سخت شود، می تواند وارد فضای بین دندان ها و لثه شود. باکتری ها می توانند خود را به داخل این فضا برسانند و اقدام به تکثیر و فعالیت مخرب کنند. در این وضعیت التهاب لثه ایجاد می شود که نام دیگر آن ژنژویت است.

ژنژویت البته یک زخم دهان نیست اما می تواند با قرمزی، تورم، خونریزی و حساسیت لثه همراه باشد. در نگاه اول ممکن است چنین به نظر برسد که شما زخم دهان دارید. درمان التهاب لثه جرمگیری دندان است.

5. عفونت لثه یا پریودنتیت

زمانی که التهاب اولیه لثه برطرف نشود و باکتری ها به زیر خطر لثه نفوذ بیشتری داشته باشند می توانند عفونت ایجاد کنند. در چنین مواردی بافت لثه دچار زخم و علائم بیشتری می شود.

پریودنتیت، سبب ایجاد زخم دهان در ناحیه لثه شود. زخم ها می توانند خونریزی دهنده، بد بو و حساس باشند. برای درمان پریودنتیت، لازم است تا یه یک جراح لثه مراجعه نمائید. درمان های احتمالی این زخم ها، جرمگیری عمیق دندان، جراحی پیوند لثه و آنتی بیوتیک درمانی خواهد بود.

6. سرطان دهان

سرطان دهان (Mouth cancer) نوعی بیماری است، که در اثر رشد و گسترش سلول های غیر طبیعی داخل حفره دندان ایجاد می شود. این عارضه می تواند بخش های مختلف حفره دهان را درگیر کند. بیشترین بخش هایی که احتمالا می توانند درگیر این سرطان شوند شامل لب ها، گونه ها، دندان ها، لثه ها، دو سوم جلوی زبان، سقف و کف دهان است.

یکی از علائم سرطان دهان می تواند زخم دهان باشد. این زخم اغلب شبیه لکه های سفید یا قرمز در داخل هان و یا روی لب ها ظاهر می شود که متاسفانه بهبود پیدا نمی کنند.

سایر علائم سرطان دهان ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• کاهش وزن
• خونریزی لثه
• گوش درد
• غدد لنفاوی متورم در گردن
• زخم سقف دهان

به دلیل احتمال بروز سرطان به دنبال لکه ها و زخم های دهان که معمولا به رنگ سفید هستند ، بهتر است به پزشک مراجعه نمائید تا بعد از برداشتن بیوپسی، احتمال سرطانی شدن سلول های داخل دهان بررسی گردد و در صورت داشتن سرطان، درمان آن هرچه زودتر آغاز شود.

7. زخم دهان لیکن پلان

لیکن پلان (Oral lichen planus) نوعی زخم دهانی است که بیشتر شبیه یک اختلال التهابی مزمن بروز می کند. این عارضه در غشای مخاصی لثه، لب، گونه ها و زبان دیده می شود. ظاهری لیکن پلان به صورت لکه های سفید، توری شکل و برجسته است و اغلب می تواند شبیه به تار عنکبوت به چشم بیاید.

لکه های ناشی از لیکن پلان می توانند متورم، حساس و به رنگ قرمز باشند. حتی ممکن است زخم هایی ایجاد کنند که باز باشند و حین غذا خوردن یا مسواک زدن دچار خونریزی شوند. احساس سوزش در این وضعیت یک امر محتمل خواهد بود.

با اینکه زخم دهان لیکن پلان مسری نیست با این حال، این یک بیماری مزمن است که قابلیت درمان ندارد. و تنها برخی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای پاسخ ایمنی، همراه با استفاده از خمیر دندان ملایم ممکن است به مدیریت علائم کمک کنند.

8.زخم دهان لکوپلاکیا

لکوپلاکیا یا لوکوپلاکی (Leukoplakia) نوعی دیگر از زخم دهان است، که به صورت لکه های سفید در دهان نمایان می گردد. این عارضه بیشتر در افرادی دیده می شود که سوء استعمال تنباکو دارند.

زخم دهان لکوپلاکیا، بیشتر به صورت لکه سفید و نسبتا زخیم در ناحیه زبان و یا دیواره دهان دیده می شود. بعضی اوقات ممکن است عارضه به صورت برجستگی، شکل سفت و یا حتی ظاهری مودارد به چشم بیاید.

خوشبختانه زخم دهان لکوپلاکیه اغلب بی ضرر است و خود به خود درمان می شود؛ اما برخی از افراد مبتلاء به آن ممکن است بعدها به سرطان دهان مبتلا شوند. در صورت مشاهده علائم این بیماری حتما نزد پزشک مراجعه نمائید.

9. برفک دهان

برفک دهان یا (Oral thrush) یک نوع عفونت قارچی است، که جزء انواع رایج زخم دهان به شمار می رود. این عارضه داخل دهان و اغلب بر روی زبان ایجاد می شود. درصد شیوع برفک دهان در نوزادان و کودکان خردسال بیشتر است ولی اگر بزرگسالان ضعف سیستم ایمنی داشته باشند، در آن ها نیز شیوع زیادی پیدا خواهد کرد.

یکی از عواملی که می تواند شدت برفک دهان را افزایش دهد و یا آن را تشدید کند، خشکی دهان و مصرف برخی آنتی بیوتیک ها می باشد. وجود برجستگی های سفید و کرمی رنگ روی زبان، بخش داخلی گونه ها، لوزه و یا لثه از جمله ویژگی بارز برفک دهان است.

10. مونونوکلئوز عفونی

مونونوکلئوز عفونی (Infectious mononucleosis) نوعی زخم دهان است، که می تواند همراه با بثورات ایجاد شود. این بثورات می تواند روی پوست یا داخل دهان شما نمایان گردد.

این نوع از زخم دهانی ، می تواند توسط ویروس اپشتین بار (EBV) و اغلب در نوجوانان و جوانان ایجاد شود. مونونوکلئوز معمولا همراه با گلودرد است. سایر علائم مونونوکلوئوز عفونی عبارتند از:

• تب
• تورم غدد لنفاوی
• گلو درد
• سردرد
• خستگی
• عرق شبانه
• بدن درد

11. موکوسل

در ادامه آشنایی با انواع زخم دهانی به موکوسل می رسیم که یک نوع ضایعه یا زخم دهان بسیار خفیف و غیر خطرناک است که مانند آفت ها، بخش های نرم داخل دهان را درگیر می کند. موکوسل اغلب در لب ها ایجاد می شود و به صورت تاول مانند است. موکوسل نیاز به درمان خاصی ندارد و اغلب خودش بهبود میابد؛ با این حال اگر عود کننده باشد، برای برداشتن آن، روش های ساده زیادی در دندانپزشکی وجود دارد.

علائم رایج زخم دهان

1. درد یا سوزش هنگام غذا خوردن، نوشیدن یا صحبت کردن
2. ایجاد لکه سفید، زرد یا قرمز روی لثه، زبان، داخل لب یا گونه
3. تورم یا التهاب اطراف زخم
4. حساسیت به غذاهای تند، شور یا اسیدی
5. بوی بد دهان (در صورت وجود عفونت)
6. مشکل در بلع یا جویدن
7. خارش یا احساس سوزن سوزن شدن پیش از ظاهر شدن زخم (در مواردی مثل تبخال)
8. تب یا احساس خستگی (در زخم های ویروسی یا عفونی)

علت زخم دهان چیست ؟

دلایل زخم دهان ممکن است متفاوت باشد برخی از علت های ایجاد زخم دهان عبارتند از :

• مصرف زیاد غذاهای تند و ادویه دار
• کمبود خواب
• استرس
• تغییرات هورمونی در طول یک ماه یا چرخه قاعدگی
• ایجاد آسیب در حین فعالیت های دندانپزشکی
• تب
• فشار خون بالا
• کمبود ویتامین های مربوط به گروه ب
• استفاده از مسواک های سفت
• گاز گرفتن لپ یا گونه داخلی
• ضعف سیستم ایمنی بدن
• مبتلا شدن به ویروس یا عفونت
• مصرف غذاهای با طبع گرم

علت های زخم دهان در کودکان

زخم دهان در کودکان ممکن است به دلایل مختلفی ایجاد شود، از جمله: عفونت‌های ویروسی (مثل تبخال)، برفک دهان، بیماری کوکساکی، آسیب هایی مانند گاز گرفتن یا سوختگی، کمبود ویتامین ها و بیماری های زمینه ای مثل سلیاک یا التهاب روده.
در صورت بروز علائمی مانند کاهش وزن، دل درد، تب مداوم، خون در مدفوع یا زخم اطراف مقعد، مراجعه فوری به پزشک ضروری است.

علت زخم دهان در نوزادان

یکی از دلایل شایع زخم دهان در نوزادان، استوماتیت هرپسی است؛ نوعی عفونت ویروسی که معمولا کودکان بین ۶ ماه تا ۵ سال را درگیر می کند. این بیماری می‌تواند در نوزادانی که استراحت کافی ندارند یا دچار ضعف سیستم ایمنی هستند، بروز کند و باعث ایجاد زخم هایی شبیه به آفت شود.

از سوی دیگر، تبخال نیز ممکن است در نوزادان ظاهر شود و معمولا از طریق تماس نزدیک با بزرگسالان آلوده منتقل می شود. به همین دلیل، افرادی که تبخال فعال دارند نباید با نوزاد تماس مستقیم داشته باشند یا او را ببوسند، چرا که ویروس هرپس برای نوزاد بسیار خطرناک است.

چرا پوست داخل دهان پوسته پوسته می‌شود؟

جدا شدن لایه های پوست داخل دهان می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد. در بسیاری از موارد، این موضوع ناشی از تجدید طبیعی سلول های مخاطی است و جای نگرانی ندارد. اما عواملی مانند مسواک زدن شدید، گاز گرفتن گونه، حساسیت به خمیردندان یا دهانشویه، مصرف داروهای خاص (مثل داروهای فشار خون یا شیمی درمانی) و عفونت هایی مانند برفک یا تبخال می توانند باعث ریزش غیرطبیعی بافت دهانی شوند.

همچنین بیماری هایی مانند استوماتیت، لیکن پلان یا بهجت، و استفاده از تنباکو یا مواد شیمیایی تحریک کننده ممکن است از دلایل دیگر این مشکل باشند.

در صورت تکرار، درد یا زخم، بهتر است حتما با پزشک مشورت شود.

تشخیص زخم دهان

🔢	🔍 شرایط زخم دهان	🩺 اقدامات لازم
1️⃣	معاینه ظاهری ساده	بررسی رنگ و اندازه
2️⃣	زخم بیش از ۲ هفته	آزمایشات تکمیلی
3️⃣	زخم مکرر و بازگشت کننده	تست های تخصصی
4️⃣	زخم دردناک یا گسترده	بیوپسی و آزمایش خون
5️⃣	علائم شدید همراه	بررسی بیماری های زمینه ای

تشخیص زخم دهان معمولا با معاینه ظاهری توسط پزشک یا دندانپزشک انجام می شود. پزشک به محل زخم، رنگ، اندازه، تعداد و علائم همراه (مثل تب یا تورم غدد لنفاوی) توجه می کند. در بیشتر موارد، نیازی به آزمایش نیست.

اما اگر زخم ها:

• بیشتر از دو هفته طول بکشند
• به ‌طور مکرر عود کنند
• بسیار دردناک یا گسترده باشند
• همراه با علائمی مانند کاهش وزن، تب، زخم اطراف مقعد یا گلودرد شدید باشند

ممکن است پزشک برای بررسی های بیشتر، آزمایش خون، تست های آلرژی، نمونه برداری (بیوپسی) یا بررسی بیماری های زمینه‌ای مانند کم خونی، سلیاک یا نقص سیستم ایمنی را درخواست کند.

درمان فوری زخم های دهان

زخم های دهان معمولا به صورت خود به خودی در عرض یک یا دو هفته بهبود می یابند، اما روش های مختلفی وجود دارد که می تواند منجر به درمان سریع زخم دهان شود.

روش های خانگی درمان زخم دهان

• استفاده از دهانشویه های ضدعفونی کننده: دهانشویه های بدون الکل می توانند به کاهش باکتری ها و جلوگیری از عفونت کمک کنند.
• غرغره کردن با آب نمک: حل کردن نصف قاشق چایخوری نمک در یک لیوان آب گرم و غرغره کردن آن می تواند به تسکین درد و کاهش التهاب کمک کند.
• اجتناب از غذاهای تند، شور و اسیدی: این نوع غذاها می توانند زخم ها را تحریک کنند و درد را افزایش دهند.
• نوشیدن مایعات خنک: نوشیدن مایعات خنک از طریق نی می تواند به کاهش درد و تسکین زخم ها کمک کند.

درمان های دارویی زخم دهان

• ژل ها و کرم های موضعی: استفاده از ژل ها و کرم های حاوی مواد ضدعفونی کننده و مسکن می تواند به کاهش درد و تسریع بهبود کمک کند.
• قرص ها و دهانشویه های ضد درد: این محصولات می توانند به کاهش درد و التهاب کمک کنند و معمولاً بدون نسخه قابل تهیه هستند.
• استروئیدها: در موارد شدیدتر، پزشک ممکن است استروئیدهای موضعی یا خوراکی تجویز کند تا التهاب را کاهش دهد و به بهبود زخم ها کمک کند.

مراجعه به پزشک

اگر زخم های دهان بیش از سه هفته طول کشیدند یا بسیار دردناک و بزرگ بودند، باید به پزشک یا دندانپزشک مراجعه نمائید. این زخم ها، ممکن است نشانه ای از یک مشکل جدی تر باشد که نیاز به درمان تخصصی دارد.

جمع‌بندی

زخم دهان مشکلی رایج اما گاه آزاردهنده است که می تواند دلایل مختلفی از جمله استرس، کمبود ویتامین، عفونت یا بیماری های زمینه ای داشته باشد. بیشتر زخم ها بی خطرند و خودبه خود بهبود می یابند، اما زخم های مزمن یا دردناک ممکن است نیاز به بررسی پزشکی داشته باشند. با رعایت بهداشت دهان، تغذیه مناسب و پرهیز از عوامل محرک، می توان از بروز یا تشدید آن پیشگیری کرد.

پاسخ به سوالات رایج درباره انواع زخم دهان